تغیر مسیر یافته از - علی بن سعید
زمان تقریبی مطالعه: 9 دقیقه
 

علی بن سعید رستغفنی





‌رُستُغفَنی، ابوالحسن علی‌ بن سعید، متکلم ماتریدی و فقیه حنفی بود.


۱ - حیات



از تاریخ ولادت و وفات او اطلاعی در دست نیست تنها می‌دانیم در نیمه نخست قرن چهارم می‌زیسته است، زیرا شاگرد ابو منصور ماتریدی بوده است که سال وفاتش را ۳۳۳ ذکر کرده‌اند.
[۱] الامام الحافظ زین‌الدین ابی‌العدل قاسم‌ بن قطلوبغا الحنفی، تاج التراجم فی من صنف من الحنفیه، ج۱، ص۲۰۱، چاپ ابراهیم صالح، بیروت ۱۴۲۰/۱۹۹۲.
نجم‌ الدین نسفی (متوفی ۵۳۷) نیز در القند فی ذکر علماء سمرقند
[۲] نجم‌الدین عمر بن محمد بن أحمدالنسفی، القند فی ذکر علماء سمرقند،ص ۵۳۰، چاپ یوسف الهادی تهران، ۱۳۷۸ش/ ۱۴۲۰/ ۱۹۹۹.
گفته است که حدیثی به خط رستغفنی دیده که تاریخ کتابتش ۳۳۷ بوده است.
محل ولادت او، رُسْتُغْفَن، که رَسْتَغْفَن
[۳] یاقوت حموی، کتاب معجم‌البلدان، ج۲، ص۷۷۸، چاپ فردیناند و وستنفلد، لاپیزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، افست طهران.
و رُسْتُغَفْن
[۴] عبدالکریم‌ بن محمد السمعانی، الأنساب، ج ۳، ص ۶۲، چاپ عبداللّه عمربارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۵] نجم‌الدین عمر بن محمد بن أحمدالنسفی، القند فی ذکر علماء سمرقند، ج۱، ص۵۳۰، چاپ یوسف الهادی تهران، ۱۳۷۸ش/ ۱۴۲۰/ ۱۹۹۹.
نیز ضبط شده، از توابع سمرقند بوده است.
[۶] عزالدین ابن‌ اثیر الجزری، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۲۵، بیروت ۱۴۱۴.
[۷] الامام الحافظ زین‌الدین ابی‌العدل قاسم‌ بن قطلوبغا الحنفی، تاج التراجم فی من صنف من الحنفیه، ج۱، ص۱۴۵، چاپ ابراهیم صالح، بیروت ۱۴۲۰/۱۹۹۲.


۲ - اساتید



از استادان وی، فقط از ابومنصور ماتریدی نام برده‌اند.
[۸] الامام الحافظ زین‌الدین ابی‌العدل قاسم‌ بن قطلوبغا الحنفی، تاج التراجم فی من صنف من الحنفیه، ج۱، ص۱۴۵، چاپ ابراهیم صالح، بیروت ۱۴۲۰/۱۹۹۲.
[۹] علامه ابی‌الحسنات محمد بن عبدالحی الکنوی الهندی، الفوائد البهیة فی تراجم الحنفیه،ص ۶۵، ۱۹۵، کراچی ۱۳۹۳.
رستغفنی از مهم‌ترین شاگردان ابومنصور بوده و در زمان خود از برجسته‌ترین متکلمان ماتریدی به شمار می‌رفته است. ابو معین میمون بن محمد نسفی (متوفی ۵۰۸) در تبصرةالادله، یکی از مهم‌ترین آثار کلامی ماتریدیه، در موارد متعددی برای بیان آرای ماتریدیه به سخنان رستغفنی استناد کرده است.
[۱۰] ابومعين ميمون‌ بن محمدالنسفى، تبصرة الادله فى اصول‌الدين، ج ۱، ص ۹۱، چاپ كلود سلامة دمشق، ۱۹۹۰.
[۱۱] ابومعين ميمون‌ بن محمدالنسفى، تبصرة الادله فى اصول‌الدين،ج ۲، ص ۶۸۸، چاپ كلود سلامة دمشق، ۱۹۹۰.
[۱۲] ابومعين ميمون‌ بن محمدالنسفى، تبصرة الادله فى اصول‌الدين،ج ۲، ص ۷۶۴، چاپ كلود سلامة دمشق، ۱۹۹۰.
فقهای ماتریدی نیز به آرا و آثار رستغفنی استناد کرده‌اند
[۱۳] محیی‌الدین عبدالقادر بن ابوالفداء قرشی حنفی، الجواهر المضیئه فی طبقات الحنفیة، ج۴، ص۲۱۳، چاپ عبدالفتاح محمدالحلو، ریاض، چاپ دوم ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۱۴] ابوبکر کاشانی، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، ج۱، ص۳۰۳ـ۳۰۴، پاکستان ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
[۱۵] ابن‌ نجیم، زین‌الدین‌ بن ابراهیم، ج۱، ص۱۵۷ـ۱۵۸، البحر الرائق شرح کنزالدقائق، چاپ زکریا عمیرات، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
[۱۶] ابن‌ نجیم، زین‌الدین‌ بن ابراهیم، ج۱، ص۲۸۹، البحر الرائق شرح کنزالدقائق، چاپ زکریا عمیرات، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
[۱۷] ابن‌ عابدین، حاشیة ردالمحتار علی الدرر المختار، ج۶، ص۶۰۵، شرح تنویرالابصار فی فقه مذهب الامام ابی‌حنیفه النعمان، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵.


۳ - رستغفنی و از دست دادن اعتبارش



با این حال رستغفنی در مقایسه با متکلمان ماتریدی بعد از خود، مخصوصآ ابومُعین نسفی، ابوحَفص نجم‌الدین عمر نسفی صاحب عقایدالنسفیة و نور الدین صابونی صاحب البدایة من‌الکفایة، اهمیت و شهرت خود را از دست داد که شاید در دست نبودن آثارش نیز به این امر کمک کرده باشد. در منابع، از شاگردان او ذکری به میان نیامده است.

۴ - آثار



این چند اثر را از رستغفنی دانسته‌اند: ۱) ارشاد المهتدی
[۱۸] ابومعین میمون‌ بن محمدالنسفی، تبصرة الادله فی اصول‌الدین، ج۱، ص۳۵۸، چاپ کلود سلامه دمشق، ۱۹۹۰.
[۱۹] حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، ج۱، ص۶۷، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۲۰] علامه ابی‌الحسنات محمد بن عبدالحی الکنوی الهندی، الفوائد البهیة فی تراجم الحنفیه،ص ۶۵، کراچی ۱۳۹۳.
[۲۱] احمد بن مصطفی طاش‌کبری‌زاده، مفتاح السعادة و مصباح السیادة فی موضوعات العلوم، ج۱، ص۶۵۲، چاپ رفیق عجم و علی دحروج، بیروت ۱۹۹۸.
این کتاب در اصول دین و کلام بوده،
[۲۲] ابومعین میمون‌ بن محمدالنسفی، تبصرة الادله فی اصول‌الدین، ج۱، ص۳۵۸، چاپ کلود سلامة دمشق، ۱۹۹۰.
اما حاجی خلیفه
[۲۳] حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، ج۱، ص۶۷، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
موضوع آن را فروع دین دانسته و کتاب دیگری به نام الارشاد فی اصول‌الدین را به وی نسبت داده است.
[۲۴] حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، ج۱، ص۷۰، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۲) الفتاوی در فروع فقهیه که در مجمع‌الفتاوی احمد بن محمد بن ابی‌بکر حنفی نقل شده است.
[۲۵] احمد بن مصطفی طاش‌کبری‌زاده، مفتاح السعادة و مصباح السیادة فی موضوعات العلوم، ج۱، ص۶۵۲، چاپ رفیق عجم و علی دحروج، بیروت ۱۹۹۸.
[۲۶] حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، ج۲، ص۱۲۲۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۲۷] حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، ج۲، ص۱۶۰۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۳) الزوائد و الفوائد درباره انواع علوم. ۴) کتابی در خلاف که عنوانش ذکر نشده است
[۲۸] علامه ابی‌الحسنات محمد بن عبدالحی الکنوی الهندی، الفوائد البهیة فی تراجم الحنفیه،ص ۶۵، کراچی ۱۳۹۳.
[۲۹] ابومعین میمون‌ بن محمدالنسفی، تبصرة الادله فی اصول‌الدین، ج۱، ص۳۵۸، چاپ کلود سلامه دمشق، ۱۹۹۰.
[۳۰] احمد بن مصطفی طاش‌کبری‌زاده، مفتاح السعادة و مصباح السیادة فی موضوعات العلوم، ج۱، ص۶۵۲، چاپ رفیق عجم و علی دحروج، بیروت ۱۹۹۸.
[۳۱] حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، ج۲، ص۱۴۲۲، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۳۲] علامه ابی‌الحسنات محمد بن عبدالحی الکنوی الهندی، الفوائد البهیة فی تراجم الحنفیه،ص ۶۵، کراچی ۱۳۹۳.
هیچ یک از این آثار تاکنون به چاپ نرسیده است. تنها نسخۀ خطی از اثری از وی با عنوان الاسئلة و الاجوبة متعلق به قرن دهم، در کتابخانه مراد ملّا در استانبول موجود است.

۵ - آرای رستغفنی در قیاس با آرای ماتریدی



آرای رستغفنی تفاوت چندانی با آرای ماتریدی ندارد، جز آن‌که در مسئله تصویب یا تخطئه مجتهد، برخلاف او، معتقد به تصویب بوده است.
[۳۳] محیی‌الدین عبدالقادر بن ابوالفداء قرشی حنفی، الجواهر المضیئه فی طبقات الحنفیة، ج۲، ص۵۷۰ـ۵۷۱، چاپ عبدالفتاح محمدالحلو، ریاض، چاپ دوم ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۳۴] محیی‌الدین عبدالقادر بن ابوالفداء قرشی حنفی، الجواهر المضیئه فی طبقات الحنفیة، ج۴، ص۲۱۳، چاپ عبدالفتاح محمدالحلو، ریاض، چاپ دوم ۱۴۱۳/۱۹۹۳.


۶ - فهرست منابع



(۱) عزالدین ابن‌ اثیر الجزری، اللباب فی تهذیب الأنساب، بیروت ۱۴۱۴.
(۲) الامام الحافظ زین‌الدین ابی‌العدل قاسم‌ بن قطلوبغا الحنفی، تاج التراجم فی من صنف من الحنفیه، چاپ ابراهیم صالح، بیروت ۱۴۲۰/۱۹۹۲.
(۳) حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۴) الشمس السلفی الافغانی، الماتریدیه، چاپ دوم (بی‌جا)، ۱۴۱۹/۱۹۹۸.
(۵) عبدالکریم‌ بن محمد السمعانی، الأنساب، چاپ عبداللّه عمربارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
(۶) محیی‌الدین عبدالقادر بن ابوالفداء قرشی حنفی، الجواهر المضیئه فی طبقات الحنفیة، چاپ عبدالفتاح محمدالحلو، ریاض، چاپ دوم ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
(۷) احمد بن مصطفی طاش‌کبری‌زاده، مفتاح السعادة و مصباح السیادة فی موضوعات العلوم، چاپ رفیق عجم و علی دحروج، بیروت ۱۹۹۸.
(۸) علامه ابی‌الحسنات محمد بن عبدالحی الکنوی الهندی، الفوائد البهیة فی تراجم الحنفیه، کراچی ۱۳۹۳.
(۹) ابومعین میمون‌ بن محمدالنسفی، تبصرة الادله فی اصول‌الدین، چاپ کلود سلامة دمشق، ۱۹۹۰.
(۱۰) نجم‌الدین عمربن محمد بن أحمدالنسفی، القند فی ذکر علماء سمرقند، چاپ یوسف الهادی تهران، ۱۳۷۸ش/ ۱۴۲۰/ ۱۹۹۹.
(۱۱) یاقوت حموی، کتاب معجم‌البلدان، چاپ فردیناند و وستنفلد، لاپیزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، افست طهران.
(۱۲) ابوبکر کاشانی، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، پاکستان ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
(۱۳) ابن‌ نجیم، زین‌الدین‌ بن ابراهیم، البحر الرائق شرح کنزالدقائق، چاپ زکریا عمیرات، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
(۱۴) ابن‌ عابدین، حاشیة ردالمحتار علی الدرر المختار، شرح تنویرالابصار فی فقه مذهب الامام ابی‌حنیفه النعمان، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵.

۷ - پانویس


 
۱. الامام الحافظ زین‌الدین ابی‌العدل قاسم‌ بن قطلوبغا الحنفی، تاج التراجم فی من صنف من الحنفیه، ج۱، ص۲۰۱، چاپ ابراهیم صالح، بیروت ۱۴۲۰/۱۹۹۲.
۲. نجم‌الدین عمر بن محمد بن أحمدالنسفی، القند فی ذکر علماء سمرقند،ص ۵۳۰، چاپ یوسف الهادی تهران، ۱۳۷۸ش/ ۱۴۲۰/ ۱۹۹۹.
۳. یاقوت حموی، کتاب معجم‌البلدان، ج۲، ص۷۷۸، چاپ فردیناند و وستنفلد، لاپیزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، افست طهران.
۴. عبدالکریم‌ بن محمد السمعانی، الأنساب، ج ۳، ص ۶۲، چاپ عبداللّه عمربارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
۵. نجم‌الدین عمر بن محمد بن أحمدالنسفی، القند فی ذکر علماء سمرقند، ج۱، ص۵۳۰، چاپ یوسف الهادی تهران، ۱۳۷۸ش/ ۱۴۲۰/ ۱۹۹۹.
۶. عزالدین ابن‌ اثیر الجزری، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۲۵، بیروت ۱۴۱۴.
۷. الامام الحافظ زین‌الدین ابی‌العدل قاسم‌ بن قطلوبغا الحنفی، تاج التراجم فی من صنف من الحنفیه، ج۱، ص۱۴۵، چاپ ابراهیم صالح، بیروت ۱۴۲۰/۱۹۹۲.
۸. الامام الحافظ زین‌الدین ابی‌العدل قاسم‌ بن قطلوبغا الحنفی، تاج التراجم فی من صنف من الحنفیه، ج۱، ص۱۴۵، چاپ ابراهیم صالح، بیروت ۱۴۲۰/۱۹۹۲.
۹. علامه ابی‌الحسنات محمد بن عبدالحی الکنوی الهندی، الفوائد البهیة فی تراجم الحنفیه،ص ۶۵، ۱۹۵، کراچی ۱۳۹۳.
۱۰. ابومعين ميمون‌ بن محمدالنسفى، تبصرة الادله فى اصول‌الدين، ج ۱، ص ۹۱، چاپ كلود سلامة دمشق، ۱۹۹۰.
۱۱. ابومعين ميمون‌ بن محمدالنسفى، تبصرة الادله فى اصول‌الدين،ج ۲، ص ۶۸۸، چاپ كلود سلامة دمشق، ۱۹۹۰.
۱۲. ابومعين ميمون‌ بن محمدالنسفى، تبصرة الادله فى اصول‌الدين،ج ۲، ص ۷۶۴، چاپ كلود سلامة دمشق، ۱۹۹۰.
۱۳. محیی‌الدین عبدالقادر بن ابوالفداء قرشی حنفی، الجواهر المضیئه فی طبقات الحنفیة، ج۴، ص۲۱۳، چاپ عبدالفتاح محمدالحلو، ریاض، چاپ دوم ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
۱۴. ابوبکر کاشانی، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، ج۱، ص۳۰۳ـ۳۰۴، پاکستان ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
۱۵. ابن‌ نجیم، زین‌الدین‌ بن ابراهیم، ج۱، ص۱۵۷ـ۱۵۸، البحر الرائق شرح کنزالدقائق، چاپ زکریا عمیرات، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
۱۶. ابن‌ نجیم، زین‌الدین‌ بن ابراهیم، ج۱، ص۲۸۹، البحر الرائق شرح کنزالدقائق، چاپ زکریا عمیرات، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
۱۷. ابن‌ عابدین، حاشیة ردالمحتار علی الدرر المختار، ج۶، ص۶۰۵، شرح تنویرالابصار فی فقه مذهب الامام ابی‌حنیفه النعمان، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵.
۱۸. ابومعین میمون‌ بن محمدالنسفی، تبصرة الادله فی اصول‌الدین، ج۱، ص۳۵۸، چاپ کلود سلامه دمشق، ۱۹۹۰.
۱۹. حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، ج۱، ص۶۷، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۲۰. علامه ابی‌الحسنات محمد بن عبدالحی الکنوی الهندی، الفوائد البهیة فی تراجم الحنفیه،ص ۶۵، کراچی ۱۳۹۳.
۲۱. احمد بن مصطفی طاش‌کبری‌زاده، مفتاح السعادة و مصباح السیادة فی موضوعات العلوم، ج۱، ص۶۵۲، چاپ رفیق عجم و علی دحروج، بیروت ۱۹۹۸.
۲۲. ابومعین میمون‌ بن محمدالنسفی، تبصرة الادله فی اصول‌الدین، ج۱، ص۳۵۸، چاپ کلود سلامة دمشق، ۱۹۹۰.
۲۳. حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، ج۱، ص۶۷، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۲۴. حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، ج۱، ص۷۰، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۲۵. احمد بن مصطفی طاش‌کبری‌زاده، مفتاح السعادة و مصباح السیادة فی موضوعات العلوم، ج۱، ص۶۵۲، چاپ رفیق عجم و علی دحروج، بیروت ۱۹۹۸.
۲۶. حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، ج۲، ص۱۲۲۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۲۷. حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، ج۲، ص۱۶۰۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۲۸. علامه ابی‌الحسنات محمد بن عبدالحی الکنوی الهندی، الفوائد البهیة فی تراجم الحنفیه،ص ۶۵، کراچی ۱۳۹۳.
۲۹. ابومعین میمون‌ بن محمدالنسفی، تبصرة الادله فی اصول‌الدین، ج۱، ص۳۵۸، چاپ کلود سلامه دمشق، ۱۹۹۰.
۳۰. احمد بن مصطفی طاش‌کبری‌زاده، مفتاح السعادة و مصباح السیادة فی موضوعات العلوم، ج۱، ص۶۵۲، چاپ رفیق عجم و علی دحروج، بیروت ۱۹۹۸.
۳۱. حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، ج۲، ص۱۴۲۲، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۳۲. علامه ابی‌الحسنات محمد بن عبدالحی الکنوی الهندی، الفوائد البهیة فی تراجم الحنفیه،ص ۶۵، کراچی ۱۳۹۳.
۳۳. محیی‌الدین عبدالقادر بن ابوالفداء قرشی حنفی، الجواهر المضیئه فی طبقات الحنفیة، ج۲، ص۵۷۰ـ۵۷۱، چاپ عبدالفتاح محمدالحلو، ریاض، چاپ دوم ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
۳۴. محیی‌الدین عبدالقادر بن ابوالفداء قرشی حنفی، الجواهر المضیئه فی طبقات الحنفیة، ج۴، ص۲۱۳، چاپ عبدالفتاح محمدالحلو، ریاض، چاپ دوم ۱۴۱۳/۱۹۹۳.


۸ - منبع


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «رستغفنی»، شماره۵۹۵۹.    






آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.